Shkencetaret kane zbuluar vrimen e zeze me te larget dhe me te vjetren te shikuar ndonjehere ne univers, duke na dhene nje pamje te shkurter ne se si kozmosi lindi.
Udhehequr nga Institucioni Carnegie per Shkence ne Kaliforni, ekipi perdori nje numer te teleskopeve tokesor duke perfshire edhe teleskopin WISE – Eksploruesi i Vezhgimit me Fushe te Gjere ne Vale Infra te Kuqe te NASA’s ne orbite per te bere zbulimin. Gjetjet jane botuar ne revisten Nature Astronomy.
Kjo vrime e zeze eshte e rrethuar nga nje rajon i nxehte pluhuri dhe gazi i njohur si nje Kuazar. Mendohet te kete nje origjine prej vetem 690 milione vjet pas Shperthimit te Madh, me driten qe merr 13 miliarde vjet per te arritur tek ne. Epoka e saj ngre pyetje te reja se si vrimat e tilla te zeza masive mund te formoheshin kaq heret ne univers.
Vrima e zeze brenda ketij kuazari, e quajtur J1342 + 0928, mendohet te kete rreth 800 milione here masen e Diellit. Kjo eshte shume me e madhe se shume vrima te zeza supermassive qe ne shohim duke qendruar ne qender te galaktikave sot (per krahasim vrima e zeze ne qender te galaktikes tone ka nje mase diellor prej 4 milion).
Per me teper, mosha e saj do te thote se duhet te jete rritur teper shpejt ne mase, duke pasur parasysh moshen e universit ne ate kohe. Mund te kete qene nje “lulezim i hershem”, perfundimisht duke u vendosur ne nje vrime me tipike supermassive te zeze brenda nje galaktike.
“Eshte shume sfiduese per te mbledhur te gjithe ate mase ne nje pike te vetme ne nje kohe kaq te shkurter,” tha Eduardo Bañados, autori kryesor i studimit.
“Pra, teoricienet po mendojne me te vertete se si mund te ndodhe ky proces edhe per te menduar per alternativa te ndryshme. Gjetja e vrimave me te zeza supermassive ne kohet e hershme do te kufizoje edhe me tej modelet e rritjes se vrimave te zeza. ”
Ky kuazar eshte i rrethuar nga hidrogjen neutral, prandaj e dime se kjo vrime e ze eshte kaq e larget.
Ne kohen qe ekzistonte ky quasar i larget, galaktikat e para te universit po fillonin te formoheshin. Rrezatimi i tyre ka jonizuar gazin nderyjor, duke ndryshuar universin nga nje gjendje neutrale ne jonizues. Kjo njihet si epoka e reionizimit, kur yjet e pare filluan te shkelqenin.
Ky kuazar shihet i rrethuar nga hidrogjeni neutral, qe sygjeron se eshte me te vertete nga kjo epoke. Distanca e tij u percaktua duke matur redshiftin e saj, qe eshte shtrirja e drites se saj per shkak te zgjerimit te universit.
Referencat e tekstit: NASA’s Jet Propulsion Laboratory
Perditesimi per here te fundit 13 janar, 2017.
Tags:UNIVERSI, VRIMA TE ZEZA, WISE-EKSPLORUESI I VEZHGIMIT ME FUSHE TE GJERE NE VALE INFRA TE KUQE
You must be logged in to post a comment Login