Çka janë Mjegullnajat (Nebulat) dhe si formohen?

“Nebula” është një fjalë latine që do të thotë “re”. Por kur flasim për universin, nuk bëhet fjalë për retë që mbulojnë qiellin tonë. Nebulat, apo mjegullnajat, nuk janë vetëm re ndëryjore të përbëra prej pluhuri, hidrogjeni, heliumi dhe gazeve të tjera të jonizuara, por konsiderohen edhe si rajone ku lindin yjet. Për shekuj me radhë, galaktikat e largëta janë ngatërruar me mjegullnajat.

Si formohen Nebulat?

Më lart përmendëm që nebulat krijojnë yje të reja. Por ekziston edhe procesi i kundërt. Gjatë supernovës, yjet hedhin në hapësirë një pjesë të masës së tyre, dhe nga këto materiale të shpërndara formohen nebulat. Gjithashtu, edhe nga yjet e zakonshëm si Dielli, në një fazë të caktuar të evolucionit, pasi kalojnë në gjigantë të kuq, krijohen re gazi që zgjerohen ngadalë dhe futen në hapësirën ndëryjore.

Si klasifikohen Nebulat?

Nebulat klasifikohen në katër lloje kryesore:

• Mjegullnaja të qeta
• Mjegullnaja të errëta
• Mjegullnaja planetare
• Mjegullnaja nga supernovat

Mjegullnajat e Qeta

Mjegullnajat e qeta kanë kufij të përcaktuar mirë dhe shpesh quhen rajone ISKSH, që do të thotë se përmbajnë sasi të mëdha të hidrogjenit të jonizuar. Këto mjegullnaja prodhojnë sasi të konsiderueshme drite, jo nga yjet brenda tyre, por nga përbërja e vetë mjegullnajës.

Mjegullnajat e Errëta

Mjegullnajat e errëta janë formacione që përmbajnë sasi të mëdha gazi dhe pluhuri kozmik, prandaj edhe tejdukshmëria në to është shumë e ulët. Për shkak të dendësisë së madhe të gazit, drita e yjeve nuk arrin të depërtojë lehtë. Ky lloj mjegullnaje nuk prodhon dritë si mjegullnajat e qeta, prandaj edhe duken më të errëta.

Mjegullnajat Planetare

Mjegullnajat planetare janë re të gazit që formohen kur një yll shndërrohet në një gjigant të kuq dhe më pas humbet energjinë e tij duke e nxjerrë jashtë. Në fund, ylli bëhet një xhuxh i bardhë. Janë quajtur “planetare” sepse astronomët e parë menduan gabimisht se ato ishin disqe që rrethonin planetet, ndonëse në të vërtetë nuk kanë lidhje me planetet.

Mjegullnajat nga Supernovat

Supernova ndodh kur një yll i madh arrin fundin e jetës së tij, kur fuzioni bërthamor në thelb ndalon plotësisht. Rënia e gazit në bërthamën e yllit shkakton një shpërthim të madh. Zgjerimi i gazit të shpërthyer formon mjegullnajën.

Gjithashtu, vendi më i ftohtë i njohur deri tani në të gjithë universin është Nebula Boomerang, e cila ka një temperaturë prej -272 gradë Celsius — vetëm një gradë më shumë se zeroja absolute.