Ne shekullin e fundit, ne kemi kuptuar se hapesira eshte e mbushur me lloje te drites qe ne nuk mund ti shohim – nga sinjale infra te kuqe te leshuara nga yjet e nxehte dhe galaktikat, te sfondit kozmik ne mikrovale qe vjen nga çdo cep i universit. Disa prej kesaj drite e padukshme eshte ne formen e rrezeve X
Kjo nuk ishte deri ne fluturimin e raketes DXL, per Shperndarjen e rrezve-x nga galaktikat lokale, qe shkencetaret kishin pergjigje konkrete rreth burimeve te rrezeve X. Ne nje studim te ri te publikuar me 23 shtator, 2016 ne Astrophysical Journal, te dhenat e DXL konfirmojn disa nga idete rreth nga ku vijne rrzet-X, nga ana tjeter forcuan te kuptuarit tone te historise se hershme te lagjes se diellor. Por ajo gjithashtu zbulon nje mister te ri – nje grup te tere te rrezeve X qe nuk vijne nga ndonje burim i njohur.
Dy burimet e njohura te emisionit te rreze-x jane erat diellore, materiale diellore qe mbushin sistemin diellor, dhe flluskat e nxehta, nje zone me materiale te nxehte nderyjor qe e rrethon sistemin tone diellor.
Qe nga koha qe kemi zbuluar emetimin e rrezeve-x qe pershkon hapesiren, tri teori kryesore jane hedhur per te shpjeguar origjinen e tij. Se pari,, ishte ideja qe keto rreze-X jane nje lloj i zhurme qe vijne nga pjese te ndryshme te universit. Galaktika jone ka shume gaz neutral qe do te thith rrezet X qe vijne nga burime e largeta – qe do te thote se keto rreze X duhet te kene origjinen diku afer sistemit tone diellor.
Pra, çfare mund te prodhoje kete lloj rrezesh-x ne menyre te ngushte me sistemin tone diellor? Shkencetaret teorizuan se ka pasur nje flluske te madhe te gazit te nxehte jonizues jasht sistemin tone diellor, me elektronet energjike te mjaftueshme saqe mund te leshonin rreze-x si kjo. Ata e quajten kete strukture te nxehte si ”flluskat lokale”.
“Ne mendojme se rreth 10 milione vjet me pare, nje supernova shpertheu dhe jonizoi gazin e flluskes lokae”, thone shkencetaret “Por nje supernova nuk do te jete e mjaftueshme per te krijuar nje zgaver te tille te madhe dhe per te arritur keto temperatura – keshtu qe ishte ndoshta dy ose tre supernova me kalimin e kohes, e krijuan kete.
Dielli yne eshte vazhdimisht duke liruar materiale diellore ne te gjitha drejtimet, nje rrjedhe e grimcave te ngarkuara te quajtura era diellore. Si dielli, erat dielloret jane te perbera nga gazi jonizues, ku elektronet dhe jonet jane te ndara. Kjo do te thote se era diellore mund te kryeje fushat elektrike dhe magnetike.
Kur erat e ngarkuar diellore nderveprojn me xhepat e gazit neutral, ku elektronet dhe jonet jane ende te lidhura ngushte se bashku, ajo mund te marr elektronet nga keto grimca neutrale. Si keto elektrone vendosen perseri ne nje vend te qendrueshem, ata humbasin energjine ne forma te rrezeve X – te njejtin lloj te rrezeve X qe ishte menduar te kete ardhur nga flluskat e nxehta lokale
Zbulimi i ketij burimi me rreze X te eres diellore perben nje problem per teorine flluskave lokale, pasi vetem treguesi se ekzistonte ishin keto vezhgime te rrezeve X-. Por ne qofte se ka ekzistuar nje flluske e nxehte, ajo mund te na tregoje shume rreth asaj se si kendi yne i galaktikor eshte formuar.
DXL eshte anija e dyte per te matur rrezet X ne fjale, por ndryshe nga misioni i meparshem – nje satelit te quajtur ROSAT – DXL fluturoi ne nje kohe kur Toka ishte duke kaluar neper diçka te quajtur kon helium-i perqendruar. Kon helium, duke u fokusuar eshte nje rajon i hapesires ku heliumi neutral eshte disa here me i dendur se ne pjesen tjeter te sistemit te brendshem diellor.
Te dhenat nga Dxl zbuluan se rreth dyzet per qind e vezhgimeve te rrezeve X vijne nga erat diellore. Por, ne vargjet e larta te energjise, disa rreze -x jane ende te pashpjegueshme. Vezhgimet Dxl tregojne se me pak se 1/4 e emetimit te rrezeve-x jane ne nivele te larta te energjise qe vijne nga diellor.
Leshimi i DXL me 13 dhjetor,2012.
Credits: NASA Goddard’s Conceptual Image Lab/Lisa Poje
Pingback: Java ne AstroAlb.10 gjerat qe duhet te dini per kete jave rreth sistemit diellor dhe Universit. – AstroAlb-Astronomy