Chandra ‘zbulon cfare elementesh jane krijuar ne supernova’

Teleskopi Chandra i NASA’s ka bere nje seri vezhgimesh ne Cassiopeia A, nje mbetje supernove e ndodhur rreth 11,000 vite drite nga toka.  Teleskopi i cili operon ne Rreze-x u perdor per te gjetur se cfare elementesh jane prodhuar nga shperthimi kozmik dhe cfare ka atje. Mbajeni mend ti qe po e lexon, dije qe je nje perberje yjore.

Supernova nxeu elementet qe e bene yllin origjinal te tejkaloj nje temperature prej 50 milione grade Celsius. Kjo shkakton qe elementet kimik te shkelqejne shume , duke emituar rreze X. Chandra ishte ne gjendje te dokumentonte shperndarjen e silikonit (ngjyra e kuqe), squfurit (e verdha), e kalciumit (e gjelberta) dhe hekurit (ajo vjollce), si dhe te vleresonte se sa nga cdo element u prodhua nga ylli para se te ndodhte supernova. Secili nga keto elemente ka nje gjatesi vale karakteristike ne rreze X, keshtu qe astronomet e dine se ajo qe po shohin eshte vetem ato elemente.

Cassiopeia A hodhi rreth 20,000 masa te Tokes me vlere silici dhe rreth 10,000 masa te Tokes me vlere squfuri. Gjithashtu leshoi hekur te mjaftueshem sa 70,000 Toka te bera prej metali. Megjithese keto shifra jane te medha per ne, asnje nga keto elemente nuk eshte me i bollshmi qe gjendet atje.

Komponenti kryesor i supernovave eshte oksigjeni – dhe ka oksigjen te mjaftueshem ne Cassiopeia A qe perputhet me masen e tre diejve. Oksigjeni ka nje emetim te rrezeve X- qe perfshin disa gjatesi vale te rrezeve X, keshtu qe nuk eshte e mundur te krijohet nje pamje “vetem e oksigjenit” e shperthimit. Shperndarja e saj vjen pas vales se shperthimit sic mund te pritet.

Astronomet kane zbuluar gjithashtu karbon, azot, fosfor, dhe natyrisht hidrogjen ne Cassiopeia A, duke treguar se cdo element i nevojshem per te bere ADN-n eshte ne mbetjen e supernova. “Ne jemi perberje yje” nuk eshte thjesht nje thenie, elementet ne trupin tone vijne me te vertete nga yjet qe vdesin. Dhe te gjitha keto elemente qe nje dite do te bejne planet, asteroidet dhe ndoshta krijesat e gjalla jane duke levizur ne me shume se 4.000 kilometra per sekonde larg nga bërthama e yllit.

Keshtu qe sa here qe mendoni nga cfare eshte beri trupi juaj dhe i gjithe ky planet, e thjesht, ne jemi perberje yjore–mbajeni mend gjithmone kete gje.

Credit: NASA/CXC/SAO

Artikullin e plote nga NASA mund ta lexoni ne:

Per me shume rreth Chandras, vizitoni: http://chandra.harvard.edu/

Perditesimi per here te fundit 19 dhjetor, 2017.

Tags:OBSERVATORI CHANDRA I RREZEVE-X, SUPERNOVA, UNIVERSI, YJET