Ashtu si njeriu edhe Hëna plaket

Ashtu si njeriu edhe Hëna plaket, zvogëlohet . Edhe pse të padukshme për syrin tonë, me kalimin e viteve shenjat e para të plakjes kanë filluar të duken qartασι. Sipas shkencëtarëve, kjo është një nga arsyet që ajo humbet shpesh nga sytë tanë. Për të parë ngushtimin e rrezes së saj,nevojitej një mision i NASA-s. Një mision i studiuar mirë për të mbledhur çdo detaj të përmasave të një metri mbi sipërfaqen e satelitit. Aparaturat në bordin e “Lunar Reconnaissance Orbiter” kanë vënë re se ngushtimi i rrezes prodhon një efekt dytësor mbi sipërfaqe ε asajh.

Shkarjet nga të cilat përbëhet sipërfaqja e Hënës gjendjen shumë pranë njëra-tjetrës, fillojnë të shtyjnë dhe krijojnë kështu disa të ngritura që të sjellin ndërmend pamjet e murit të madh kinez të marra nga satelitët tonë artificialë.

Ato që i vunë re “rrudhat” e para të Hënës ishin misionet “Apollo 15, 16, 17” në fillim të viteve ‘70, por në atë kohë shkencëtarët nuk u dhanë shumë rëndësi atyre shenjave. Një nga arsyet ishte se vëzhgimet e tyre u kufizuan vetëm në një të pestën e sipërfaqes, pra pranë Ekuatorit.

Ndersa sonda e NASA-s ka zbuluar edhe 14 “gunga” të tjera të gjata disa dhjetëra kilometra dhe të larta njëqind metra të shpërndara përgjatë gjithë sipërfaqes së satelitit. “Janë efekt i ftohjes së bërthamës së Hënës dhe këto shenja kanë filluar të shfaqen kohët e fundit”, shpjegon Thomas Watters, shkencëtari i “Smithsonian Institution”, i cili së bashku me disa kolegë ka kryer studimin, që e ka publikuar më pas në revistën “Science”.

Kur përdor fjalën “janë të freskëta”, Watters nuk arrin të përcaktojë me saktësi datën e shfaqjes së rrudhave të para “në fytyrën” e Hënës. Megjithatë, ai nuk heziton të thotë se kjo gjë ka ndodhur para një milion vitesh (rreth një të pestën e moshës së satelitit), epokë kur ftohja e vazhdueshme e bërthamës së Hënës ndaloi të gjitha aktivitetet vullkanike.

Prej atij momenti, vetëm përplasja me meteorët e ka ndryshuar pamjen e jashtme të Hënës. Fakti që relievet janë bërë të dukshme për sytë e sondës së NASA-s me gunga të mprehta e të thepisura, si edhe fakti që nuk ka asnjë shenjë përplasjeje me trupa të tjerë qiellorë, i ka shtyrë shkencëtarët t’i quajnë rrudhat si shumë “të freskëta”.

Kalimi nga një fazë e lëngshme dhe e valuar në një ftohje të vazhdueshme, gjë që ka sjellë edhe zvogëlimin e përmasave, nuk është një fenomen i cili ndodh vetëm në satelitin tonë. Edhe Marsi e Mërkuri e kanë sipërfaqen me valëzime, njësoj si ato që janë zbuluar së fundmi nga sonda “Lro” në Hënë, por me një ndryshim, që janë pak më të larta: arrijnë deri në një kilometër lartësi.

Mbi njërën nga këto kreshta, rezultat i shtytjeve tektonike dhe një Hëne që vazhdon të plaket, u ngjitën edhe dy astronautë të “Apollo 17”, Eugene Cernan dhe Harrison Schmitt. Ishte viti 1972, kur u krye edhe vizita e fundit e njeriut mbi yllin e bukur. Që nga ajo kohë, përveç tkurrjes, ftohjes dhe plakjes, Hëna po largohet nga ne me një ritëm prej 4 centimetrash në vit.