Të dhëna dhe fakte rrethë Diellit

Dielli eshte qendra e sistemit tone diellor dhe eshte nje yll i verdhe xhuxh, nje top i nxehte i gazeve me ngjyra te ndezura. Graviteti i saj mban sistemin diellor te bashkuar, duke mbajtur çdo gje,qe nga planetet me te medha dhe grimcat me te vogla te mbeturinave ne orbiten e saj. Rrymat elektrike ne diell gjenerohen nga nje fushe magnetike e cila kryhet me ane te ererave diellore – nje rrjedhe  gazi e ngarkuar elektrikisht e cila leshohet jashte nga dielli,ne te gjitha drejtimet.
Lidhja dhe nderveprimet midis diellit dhe tokes krijojne shume fenomene ne toke. Edhe pse ky eshte i vecante per ne, ka miliarda yje si dielli yne te shperndara neper galaktike tone,
Me nje rreze prej 432,168.6 milje (695,508 kilometra), dielli yne nuk eshte nje yll veçanerisht i madh – shume prej yjeve , jane disa here me te medhenj – por ai eshte ende shume me masive se planetit jone ose me sakte: 332,946 ne mase. Vellimi i diellit do te shkoj diku 1.3 milion toke per ta mbushur ate.
Dielli eshte 93 milion milje (rreth 150,000,000 kilometra) nga Toka. Fqinji i saj me i afert yjor eshte sistemi i trefishte Alpha Centauri: Proxima Centauri eshte 2.24 vite drite larg, dhe Alpha Centauri A dhe B – dy yje qe rrotullohen rreth njeri-tjetrin – jane 4.37 vite drite larg. Nje vit drite eshte drita qe udheton ne distance per nje vit, e cila eshte e barabarte me 5,878,499,810,000 milje apo 9,460,528,400,000 kilometra.

Orbit dhe Rotacioni

Dielli, dhe çdo gje qe orbiton ate, eshte e vendosur ne galaktike Rruga e Qumeshtit. Me konkretisht, dielli yne eshte ne nje krah spirale te quajtur Orion ,qe shtrihet jashte nga krahu Shigjetari. Nga atje, dielli orbiton në qendren e Milky Way , duke marre planetet, asteroidet, kometat dhe objekte e tjera se bashku me te. Sistemi yne diellor eshte duke levizur me nje shpejtesi mesatare prej 450,000 milje ne ore (720.000 kilometra ne ore). Por edhe ne kete shpejtesi, ajo na merr rreth 230 milion vjet per te bere nje orbite te plote rreth Rruges se Qumeshtit.

Dielli rrotullohet ne qendren e Rruges se Qumeshtit. Tjerrja e tij ka nje anim aksial prej 7.25 grade ne lidhje me planin e orbitave te planeteve.Dielli nuk eshte nje organ solid, pjese te ndryshme te diellit rrotullohen me ritme te ndryshme. Ne ekuator, dielli rrotullohet nje here rreth çdo 25 dite, por ne anesoret e saj dielli rrotullohet rreth boshtit te saj nje here ne çdo 36 dite tokesore.

Formimi

Dielli dhe pjesa tjeter e sistemit diellor re gjigante e gazit dhe pluhurit te quajtur nje mjegullnaje diellore rreth 4.5 miliarde vjet me pare. Kur mjegullnaja u shemb per shkak te gravitetit te saj, rreth saj u formua nje diska. Pjesa me e madhe e materialit eshte terhequr ne drejtim te qendres per te formuar diellin tone, e cili eshte pergjegjes per 99.8% te mases se te gjithe sistemit diellor.

Ashtu si te gjithe yjet, dielli nje dite do te vdesi. Kur dielli te filloj te vdese, do te behet kaq i madh sa do te gllaberoje Merkurin dhe Venusin dhe ndoshta edhe Token. Shkencetaret parashikojne se dielli eshte ne me pak se gjysma e jetes se tij dhe do te zgjase edhe 6.5 miliarde vjet para se te zvogelohet deri sa te behet .

Struktura

Dielli, si yjet e tjere, eshte nje top i gazit. Per sa i perket numrit te atomeve, ajo eshte bere nga 91.0% hidrogjen dhe helium 8.9%. Nga masa, dielli eshte rreth 70.6% hidrogjen dhe 27.4% helium.

Ne thelb, temperatura eshte rreth 27 milion grade Fahrenheit (15 milione grade Celsius), e cila eshte e mjaftueshme per te mbeshtetur bashkimin termoberthamor. Ky eshte nje proces ne te cilin atomet kombinohen per te formuar atomet me te medha dhe ne lirimin e proceseve tronditese te energjise.

Energjia e prodhuar ne thelb te diellit prodhon te gjithe nxehtesin e drites qe dielli leshon. Temperatura bie nen 3.5 milione grade Fahrenheit (2 milione grade Celsius) ne zonen konvektive, ku flluska te medha te plazmes te nxehta levizin lart. Siperfaqja e diellit – pjesa qe ne mund te shohim -eshte rreth 10,000 grade Fahrenheit (5,500 grade Celsius).

Siperfaqja

Siperfaqja e diellit, ne fotosfere, eshte 300-milje-e trashe (500 kilometrash e trashe) , nga te cilat shumica e rrezatimit te diellit shpeton nga jashte. Kjo nuk eshte nje siperfaqe solide si siperfaqet e planeteve. Ne vend te kesaj, kjo eshte shtresa e jashtme e yllit te gazte.

Ne e shohim rrezatimit ose rrezet nga fotosfera e diellit, kur ajo arrin ne Toke rreth tete minuta pasi ajo e lë diellin. Temperatura e fotosferes eshte rreth 10,000 grade Fahrenheit (5,500 grade Celsius).

Atmosfera

Drita e dukshme nga keto rajone te larta eshte zakonisht shume me e dobet per t’u pare kunder fotosferes se ndritshme, por shihet gjate eklipsit total te diellit, kur hena mbulon fotosferes, kromosfera duket si nje rim i kuq rreth diellit, ndersa korona formon nje kurore te bukur te bardhe me plazma, duke formuar forma qe duken si petale lule.

Cuditerisht, temperatura ne atmosferen e diellit rritet me lartesin e saj, duke arritur ne latersi te larta ne 3.5 milionë grade Fahrenheit (2 milione grade Celsius). Burimi i ngrohjes se kurores ka qene një mister shkencor per me shume se 50 vjet.

Potencial per jeten.

Vete Dielli nuk eshte nje vend i favorshem per gjallesat. Por dielli ka bere jeten ne Toke qe te jete e mundur, duke ofruar ngrohtesi dhe energji per organizmat dhe bimet ta perdorin per te formuar bazen e zinxhireve ushqimor.

Henat

Dielli nuk ka ndonje hene; ne vend te kesaj, ajo ka planetet dhe henave e tyre, qe orbitojne diellin

Unaza

Dielli nuk ka unaza.

Studime te bera diellir,te perkthyera ne shqip-mund ti lexoni ketu:https://astroalbastronomy.wordpress.com/category/dielli/

• NASA SpacePlace: Sun
• Sun Lithograph – 2013 (PDF, 1.2 MB)
• NASA Science: Heliophysics
• Science Mission Directorate: Heliophysics Missions
• Living with a Star
• NASA Goddard Eclipse Page
• NASA News Topics: Solar System

Heliophysics at the NASA Science Mission Directorate.

Tags:Dielli,Sistemi Diello,Planetet,Hena,Yje,Rruga e Qumeshtit