“Ne jemi te perbere nga materiale yjesh”, tha astronomi i famshem Carl Sagan. Reaksionet berthamore qe ndodhen ne yje te lashta krijuan shumicen e materialit qe perben trupin tone, planetin tone dhe vete sistemin tone diellor. Kur yjet shperthejne ne vdekje te dhunshme te quajtura si supernova, ato elemente te sapo formuara perhapen ne univers.
Nje supernova ne vecanti eshte duke sfiduar modelet e astronomeve se si shperthimet e yjeve shperndajne elementet e tyre. Supernova SN 2014C ndryshoi ne menyre dramatike ne dukje gjate rrjedhes se nje viti, me sa duket per shkak se ajo kishte hedhur shume material ne hapesire gjate fundit te jetes se tij. Kjo nuk do te pershtatet ne cdo kategori te njohur se si duhet te ndodhe nje shperthim yjor. Per te shpjeguar kete, shkencetaret duhet te rishqyrtoje idete themelore se si yjet masive jetojne jeten e tyre para shperthimit.
“Kjo ‘supernove kameleon” mund te perfaqesoje nje mekanizem te ri se si yjet masive japin elementet te krijuar ne berthamen e tyre ne pjesen tjeter te universit, “tha Raffaella Margutti, asistent dhe profesor i fizikes dhe astronomise ne Universitetin Northwestern ne Evanston, Illinois. Margutti udhehoqi nje studim ne lidhje me supernoven SN 2014C publikuar kete jave ne The Astrophysical Journal.
Misteri i supernoves.
Ky imazh i dukshem nga Anketa Digjitale Qiellit Sloan tregon qendren e galaktikes spiral NGC 7331, ku astronomet kane verejtur nje supernove te pazakonte te quajtur SN 2014C .Pamje e plote e imazhit dhe teksti: :Download the full resolution TIFF file Image credit: X-ray images: NASA/CXC/CIERA/R.Margutti et al; Optical image: SDSS
Astronomet i klasifikojne shperthimet e yjeve ne baze te nese kane apo jo hidrogjen te pranishem ne kete ngjarje. Supernovat te cilat kane shume pak hidrogjen te pranishem quhen “Lloji i I.” Ata qe kane nje bollek te hidrogjenit, te cilat jane te rralla, jane te quajtura “Lloji i II.”
Por SN 2014C, zbuluar ne vitin 2014 ne nje galaktike spirale rreth 36 million vite-drite larg, eshte e ndryshme. Duke shikuar ne ate ne gjatesi vale optike me teleskope te ndryshem, astronomet dolen ne perfundimin se SN 2014C kishte transformuar veten nga nje ”Lloji i I” te nje supernove ”Lloji i II”, pasi thelbi i saj u rrezua, sic eshte raportuar ne nje studim te vitit 2015 te udhehequr nga Dan Milisavlejvic ne Harvard- Cambridge, Massachusetts. Vezhgimet e para nuk kane zbuluar hidrogjen.
Ne studimin e ri, teleskopi nga NuSTAR i NASA-s , me aftesine e tij unike per te vezhguar rrezatimin ne varg te energjise ne rreze-X – u ka lejuar shkencetareve per te pare se si temperatura e elektroneve ka ndryshuar me kalimin e kohes. Ata i shfrytezuan keto matje per te vleresuar se sa shpejt supernova eshte zgjeruar dhe sa material eshte perreth saj ne hapesire.
Teorite qe sfidojne egzistuesen!
Pse yjet hedhin aq shume hidrogjen para shperthimit? Nje teori eshte se ka dicka qe mungon ne te kuptuarit tone te reaksioneve berthamore qe ndodhin ne berthamat e yjeve masive. Nje mundesi tjeter eshte se ylli nuk ka vdekur vetem – nje yll shok ne nje sistem binar mund te kete ndikuar ne jeten dhe vdekjen pazakonte te te parit te– supernoves SN 2014C. Kjo teori e dyte pershtatet me vezhgimin se rreth shtate nga 10 yjet masive kane shoke.
Studimi sugjeron se astronomet duhet te ti kushtojn vemendje per jeten e yjeve masive ne shekuj para se te shperthenin. Astronomet do te vazhdojne monitorimin e pasojat e kesaj supernove hutuese.
Perditesimi per here te fundit 30 janar,2017.
Per me shume rreth teleskopit NuSTAR:http://www.nasa.gov/nustar dhe http://www.nustar.caltech.edu
Postimi:https://www.nasa.gov/feature/jpl/nustar-finds-new-clues-to-chameleon-supernova
Tags:GALAKTIKA, NUSTAR, OBSERVATORI CHANDRA I RREZEVE-X, SUPERNOVA, UNIVERSI
You must be logged in to post a comment Login